José Ángel ASCUNCE ARRIETA, AUÑAMENDI EUSKO ENTZIKLOPEDIA
Ernestina de Champourcin (Gasteiz, 1905), olerkigintza puru deituriko gailur poetikoaren ordezkaria da; dudarik gabe belaunaldi horretako emakumeen artean garrantzitsuena. Ernestina de Champourcinen lana, bere bizitza bezala, hiru garaietan zatitu daiteke.
Ernestina 1905eko uztailaren 1ean jaio zen Gasteizen. Txikitatik jaso zuen heziketa arretatsua eta haurra zelarik frantsesez, ingelesez eta gazteleraz oso ongi hitz egiten eta idazten zuen, XX. mendeko itzultzaile garrantzitsuenetakoa izatera arte.
Haurtzaro eta gaztaroko urteak garai zoriontsuak izan ziren. Idazleak gogoz gogoratzen ditu joko eta denbora-pasak. Ipuinak asmatzea gustatzen zitzaion gero lagunei kontatzeko. Bidaietara jolastea zuen gustuko. Leku arrotzetara bidaiak imajinatzen zituen eta imajinatzen ari zen heinean kontatzen zituen. Ernestinak bihotz erromantiko eta ameslaria zeukan txikitatik. Olerkigintzara jotzen zuen, bere imajinazio oroitzapenak eta adierazpenak emozio eta sentimenduei askatzeko modu bezala.
Etxean bertan egin zituen lehen ikasketak. 10 urterekin Jesusen Bihotza Ikastetxean sartu zen, non oinarrizko batxilergoa egin zuen. Etxean, irakasle partikularrekin, goi-batxilergorako prestatu zen. Cardenal Cisneros Institutuan egin zuen azterketa. Berak Filosofia eta Letrak ikasteko asmoa bazuen ere, aitaren presioengatik eta bere burugogorkeriagatik ikasketa-planak alde batera utzi zituen.
Garai honetan Ernestinak buru-belarri eta pasioz idazten ditu lehen olerkiak. Hala ere emaitzekin gustura ez eta bere olerkigintzaren historiaurreko olerki guztiak erre eta suntsitzen ditu. Adorez eta lana eginez olerki eta bertsoak idazten jarraitzen du: Ondoren liburuak datozte: En silencio (Madrid, 1926), Ahora (Madrid, 1928), La voz en el viento (Madrid, 1931) eta Cántico inútil (Madrid, 1936). Lau izenburu hauekin ospea hartzen du eta gerra aurretiko Espainiako olerkigintzaren punta-puntako postu lortzen du.
Bere lehen obratik, En silencio garai honetako azkenerarte Cántico inútil, garbiketa prozesu luze bat nabari zaio. Hasierako eragin erromantiko eta modernistatik bilakaera bat edukitzen du Juan Ramon Jimenezen irakaspenetarantz, olerkigintza kontzeptual eta garbiagorantz. Abangoardia eta zehaztasun lirikoko garai horietan Ernestina olerkigintza garbiaren defendatzailea izan zen. Baina bere olerkigintza, moda eta gustuez gain, bere bizitza osatzen zuten gizaki, gauza eta bihotzeko nahiei zuzenduriko gizaki eta giza-maitasunaren aldarrikapen bat izan zen.
Ernestina de Champourcin y Morán de Laredo.
Euskal idazleak, Maria de Maeztu eta Maria Baeza bezalako emakume kezkati eta emakume-kulturaren ardura zutenekin batera, Nesken Lizeoa sortu zuen. Ernestina gerra iritsi arte bertako idazkaria izan zen. Nesken Lizeoko solasaldietan garaiko intelektual eta artista guztiak elkartzen ziren. Bizitza sozial handia eta aktibitate kultural bizia zuen gunea zen. Garaiko idazle eta artista gehienen lagun izan zen. Juan Ramon Jimenez eta Cenobiarekin zuen adiskidetasuna eta mirespenarekin batera, Concha Mendez eta Altolaguirre, Emilio Prados eta Rafael Alberti bezalako olerkarien konpainia eta estimua zuen. Lagun minen artean Pilar Zubiaurre eta Juan de la Encina zeuden. Hauek aurkeztu zioten lehen aldiz gero bere senarra izango zen Juan Jose Domenchina.
Garai zoriontsu eta arduragabeak izan ziren bere olerkigintza eta literaturan, paseoetan eta kulturan. Bere bizitza lasaia eta sosegatua izan zen gerra zibilak dena zapuztu zuen arte eta erbesteratu beharra izan zuen.
1936an gerra zibila hasi zen. Barquillo kaleko 23. zenbakiko laugarren pisuko balkoitik, Ernestinak La Pasionariaren, Margarita Nelken, eta beste batzuen hitzaldi sutsuak entzuten ditu, baina baita, ikaratuta, nazionalek Gerrako Ministerioan botatako lehen bonben zalaparta ere. Bonben lehertzeak eta sirenen uluak Madrileko kultura eta literatura giro zaratatsu eta arduragabe hura desagertzea ekarri zuen. Sufrimenduzko garaiak dira. Hala ulertzen dute intelektualek, jarrera batetik nahiz bestetik beren posibilitateen barnean borroka luze eta gogor batetarako prestatzen dira. Juan Ramon Jimenez eta Cenobia, umezurtz edo abandonaturiko haurrez kezkatuta, “Protección de Menores” izeneko batzorde bat sortzen dute. Ernestina lan honetara gehitzen da erizain moduan. Miliziar batzuekin edukitako arazoengatik, lan hau utzi eta Lola Azañak zuzentzen duen ospitalean erizain laguntzaile bezala hasten da lanean. Han egiten du lan bolondres moduan Juan Jose Domenchinarekin ezkondu zen arte. Lan honetan edukitako bizipenetan oinarrituta, Mientras allí se muere eleberria idazten hasten da. Amaiera gabe edo amaiera idazleak suntsitu zuelako, eleberria bukatu gabe gelditu zen.
Domenchinaren ideia politikoengatik, hau Errepublikar Ezkerreraren alderdikidea zen, eta bere kargu politikoengatik, Manuel Azaña Errepublikako Lehendakariaren diplomazia-bulegoko idazkaria zen, senar-emazte gaztea lehendakariaren taldeak ezartzen duen erritmoan mugitu behar da. Gobernuarekin eta 5. Erregimenduarekin Valentziara mugitzen dira. Bidaia beste intelektual batzuekin egin zuten, tartean Pilar Zubiaurre eta Juan de la Encina euskaldunak zeudelarik. Ondoren Bartzelonara joan ziren eta hemendik, armada nazionala ondo-ondoan zutela, Frantziara. Hiru hilabetez Toulousen egon ziren, Espainiako Intelektualentzat Laguntza Batzordeak babesturik.
Erbesteratzea Ernestinarentzat ez zen Juan Jose Domenchinaretzat bezain mingarria eta traumatikoa izan. Izpiritu abenturazalea zeukanez eta bidaiatzea gustatzen zitzaionez, desterrua haurtzaroan imajinatzen eta kontatzen zituen bidai bat bezala hartu zuen. Denborarekin Mexikoko biztanle eta geografiaz maitemintzen da.
Behin Mexikon ezarrita, Juan Josek irakasle postua baztertzen du, prestakuntza eta bokazio falta duela sentitzen baitu. Cosio Villegas senar-emaztearen egoera zein den jakiten duenean Kultura Ekonomikoko Fondoan kolaboratzera animatzen ditu itzultzaile moduan. Ernestinak K.E.F.-rako itzuli zuen lehen lana Voltaireren biografia bat izan zen. Itzulpena hainbeste gustatu zitzaion zuzendariari, ate guztiak ireki zizkiotela eta erraztasun guztiak eman zizkioten. Berak aukeratzen zituen itzuliko zituen liburuak. Hauek, batik bat gai, historikoak, literarioak, soziologikoak, eta abar jorratzen zituzten. Argitaletxeentzat ere egiten du lan, hala nola, Centauro. UTHA-rentzat (Hispanoamerikako Tipografiko Elkartea). Lan sinestezina egiten du. Berrogeita hamar bat lan idatzi zituen, bere lana Espainia frankistak isildutako buruak esnatzen hasteko zubi kultural sendo batean bihurtu zen. Desterratutakoen ahotsak, Ameriketako argitaletxeetatik zetozen itzulpenen forman hasi ziren sartzen. Ernestina de Champourcinek egiten zituen itzulpen asko gaur egun oraindik berrargitaratzen dira.
1952an Presencia a oscuras argitaratu zuen.
Ernestina olerkaria zen eta bizileku lurralde berrian halako harrera izan zuen. Hala ere itzultzaile lanak, bere olerkigile-ahotsa hamabost urtez isildu arazi zuen. Gutxi batzuetan ezik eta noizean behin, Rueca aldizkarian egiten zituen kolaborazioak kenduta alde batetara uzten du olerkigintza. Erbesteko bizitzak dirua irabazi beharra eskatzen zuen eta itzulpenek buru-belarri lana egin ezkero ematen zuen bizitzeko. 1952an Presencia a oscuras argitaratu zuen. Gerra aurretik giza-maitasunaren alde egiten bazuen, orain olerkariak jainkotiar-maitasunaren alde egiten du. Gai erlijiosoak bere olerkigintzako orri guztiak betetzen ditu. Jainkoan babesteko sentimendu hau 1957tik aurrera areagotu egiten da, bere senarraren heriotzarekin batera. Gizalegez bakarrik gelditu zen baina espiritualki Jainkoak eta senideek lagundurik. Fedeak momentu tragiko hauek gainditzen lagunduko dio. Zentzu honekin eta sentimentu honen babespean ondorengo liburu hauek agertzen ditu: Cárcel de los sentidos (Mexiko, 1964), Hai-Kais espirituales (Mexiko, 1967), El nombre que me diste (Mexiko, 1966), Cartas cerradas, (Mexiko, 1968) eta Poemas del ser y del estar (Madril, 1874). Arabako idazle honen benetako obsesioa, gizakiaren izpiritu-erbestea izango da. Beste munduarekin daukan fede apurtezinak lan guztiari beste kolore bat ematen dio. Ernestina de Champourcinentzat ez dago espazio-erbestea edo emozio-erbestea, izpiritu-erbestea besterik ez dago.
1972tik aurrera Madrilen ezartzen da bizitzen. Itzulera hau, betirako izango dena, gerra zibilean hiriburuan igarotako denborako bizipenen sentimendu eta oroitzapenak ekartzen ditu gogora. Oroitzapenen errekuperazioarekin ibilera, kezkak eta sufrimenduak islatzen ditu. Horrela sortzen da Primer exilio liburua. Bestalde, desengainatua dago, Madrilek ez baitauka bere oroitzapenetako Madrilen batere itxurarik. Egoera negatibo guzti honen aurrean, salbaziorako ate bat dago irekita: “harresiaren trasparentzia” deiturikoak traszendentzia barneratze-prozesutik zehar adierazten duena. Bizitzaren eta sentimenduen introspekzio honetatik sortzen da alde batetik bere azken lana Huyeron todas las islas, gizaki eta gauza maitatuen arteko haustura fisikoaren adierazpena, baina bestalde, fedea eta beste munduko behin betiko bizitzaren esperantza sendotua geratzen da.
Ernestina de Champourcinen pertsona eta lanak sortarazten duen onarpenak, hemen eta alde guztietan —Euzkadi Literatura Saria (1989), Ernestina de Champourcin Lehiaketa Sariaren sorrera Gasteizen, antologia eta ikerlan kritikoen argitarapena, Lan Guztien argitarapena, eta abar— bere irakurle eta olerki askotako bertsoetan bizirik darrai.
Irakurleen iritziak:
comments powered by Disqus
Euskonews-en zure iritzien berri izan nahi dugu. Bidal itzazu!
Euskonews aldizkarian parte hartu nahi al duzu?
Artetsu Saria 2005
Arbaso Elkarteak Eusko Ikaskuntzari 2005eko Artetsu sarietako bat eman dio Euskonewseko Artisautza atalarengatik
Buber Saria 2003
On line komunikabide onenari Buber Saria 2003. Euskonews
Argia Saria 1999
Astekari elektronikoari Merezimenduzko Saria
